Antiek: diverse artikelen: D t/m H
Antiek-Encyclopedie.nl: Het informatiepunt voor de antiekliefhebber.


Daedalum

Zie Wondertrommel
. Top


Daguerreotypie

Een in 1837 door L.J.M. Daguerre ontdekte, en in 1839 bekend gemaakte methode voor het maken van fotografische beelden op zilveren of verzilverd koperen platen, waarvan de oppervlakte door inwerking van jodiumdamp is omgezet in het lichtgevoelige zilverjodide. Het verkregen beeld heeft een metaalspiegelend oppervlak, waardoor de waarneembaarheid afhangt van de lichtinval. De techniek raakte ca. 1870 vrijwel geheel in onbruik.
.Bronvermelding    |    Top


Damspiegel

Lange smalle spiegel, die op het smalle muurvlak (dam) tussen twee ramen werd gehangen.
.Bronvermelding    |    Top


Daviskwadrant

Verbeterde uitvoering van de jacobsstaf, ontworpen door de Engelsman John Davis in 1594. Bij dit instrument is uitgegaan van het meten van de lengte van de slagschaduw waaruit de hoogte van de zon kan worden afgeleid. De waarnemer komt in dit geval met de rug naar de zon te staan, wat het instrument de Engelse naam ‘back staff’ bezorgde. In plaats van het kruishout van de jacobsstaf is de daviskwadrant voorzien van een tweetal bogen waarop verschuifbare vizieren zijn aangebracht. Door ook hier weer de horizon als uitgangspunt te kiezen kan de waarnemer de schaduw van het vizier op de eerste boog meten met die van de tweede. Het daviskwadrant is oorspronkelijk geconstrueerd uit hout met ebbenhouten of ivoren graadbogen. Na ca. 1775 wordt overwegend messing of staal gekozen.
.Bronvermelding    |    Top


Domper

Zie Kaarsendover.
. Top


Drieluik of triptiek

Middenpaneel met twee zijluiken die samen als deuren het middenpaneel kunnen bedekken of, zeldzamer, drie even grote panelen. Ivoren drieluiken blijven meestal betrekkelijk bescheiden van afmeting, in tegenstelling tot de latere houten exemplaren die soms aanzienlijke afmetingen krijgen, omdat deze werden toegepast als altaarretabel. Ze zijn dan met schilder- of beeldsnijwerk versierd. Altaarstukken in de vorm van een drieluik werden tot in de 17de eeuw gemaakt.
.Bronvermelding    |    Top


Dröppelminna

(Du.) Populaire term voor kraantjeskan.
.Bronvermelding    |    Top


Duchesse

(Fr.) Brusselse kloskant van een fijnere kwaliteit dan de Brugse. De naam heeft betrekking op de Belgische koningin Marie-Henriette, dochter van aartshertog Jozef van Oostenrijk (1836-1902).
.Bronvermelding    |    Top


Églomisé

Zie Verre églomisé.
. Top


Équipage

(Fr.) Kokertje met naaigerei en/of schrijfgerei dat via een châtelaine aan de gordel werd gedragen. Stamt uit de tweede helft van de 18de eeuw.
.Bronvermelding    |    Top


Escritoire

Zie Schrijfcassette.
. Top


Etui

(Fr.) Omhulsel van een meestal kostbaar of ook wel scherp voorwerp, waarvan de vorm nauwkeurig gevolgd is. Het etui kan van - al dan niet versierd - metaal gemaakt zijn of van hout en met leer overtrokken. In de 18de eeuw werd wel zeehondenhuid als overtrekmateriaal gebruikt. In Frankrijk werden naast etuis voor persoonlijke gebruiksvoorwerpen ook zeer elegante etuis van goud, zilver, schildpad of email, versierd met edelstenen, gemaakt om precieuze kleine voorwerpen te bewaren.
.Bronvermelding    |    Top


Europees lakwerk

De opkomst van het lakwerk in Europa is een gevolg van de sterke uitbreiding van het handelsverkeer met Oost-Azië aan het begin van de 17de eeuw. De vroegste lakwerkpanelen werden uit dit werelddeel geïmporteerd, vooral in de vorm van kamerschermen, die in Europa door marqueteurs werden verwerkt in kabinetkasten. Soms werden uit dit materiaal zelfs hele kamerbetimmeringen samengesteld (de term kabinet gaat daarbij als vanzelf over op de aldus beklede vertrekken). Uit een tekst van Huygens blijkt echter dat in zijn tijd al maatwerk op bestelling uit China werd ingevoerd. Onder de marqueteurs waren sommigen die probeerden het oosterse lakwerk te imiteren, wat tot gevolg had dat uit het plakwerkersvak dat van de lakwerker ontstond. Tevens ontstond een nieuwe school van decorontwerpers die zich toelegde op de Chinese tekenstijl. Deze schiep het bekende chinoiserieën- en turquerieëndecor dat in de 18de eeuw zijn grootste verbreiding heeft gehad. Op het gebied van de meest geschikte laktechniek behaalden de broeders Martin de meest opzienbarende successen. Het door hen ontwikkelde en gepatenteerde ‘vernis Martin’ werd in het 18de eeuwse lakwerk een internationaal begrip. Ca. 1740 ontstaat een nieuwe tak van lakwerkindustrie gebaseerd op de fabricage van kleine metalen voorwerpen (tôle peinte). In Engeland bracht de fabriek in Pontypool voortreffelijk klein lakwerk in omloop, gedecoreerd met chinoiserieën; in Duitsland excelleerde de fabriek van Stobwasser. Veel Frans rococo- en Louis XVI-meubilair van hoge kwaliteit is met lakwerk versierd, soms over de gehele oppervlakte, soms paneelgewijs. Op deze laatste manier toegepast, komt het ook op laat 18de eeuws Hollands meubilair voor. Tegen het eind van de eeuw wordt het papier-maché lakwerk belangrijk, vooral in Duitsland en Engeland.
.Bronvermelding    |    Top


Éventail à cabriolet

(Fr.) Waaier die vanaf ca. 1755 werd gemaakt. Het blad is verdeeld in twee of drie stroken, met daartussen een ruimte, soms beschilderd met een afbeelding van het tweewielige rijtuigje dat cabriolet werd genoemd. Het model van de waaier is geïnspireerd op de vorm van het wiel van de cabriolet.
.Bronvermelding    |    Top


Éventail à lorgnette

(v. Fr. Iorgner = gluren) 18de Eeuwse waaier, waarin kleine kijkgaatjes van doorzichtig materiaal zijn aangebracht.
.Bronvermelding    |    Top


Éventail à surprise

(Fr.) Tot het type van de éventail brisé behorende waaier waarbij de voorstelling kon veranderen door de benen over elkaar heen te schuiven.
.Bronvermelding    |    Top


Éventail brisé

(Fr.) Waaier zonder papieren blad, waarvan de ivoren of parelmoeren benen een aaneensluitend geheel vormen. De benen worden door middel van een lint bij elkaar gehouden. Oorspronkelijk afkomstig uit het Oosten, werd deze waaier in de 18de eeuw in Frankrijk veel nagemaakt. De waaiers zijn vaak met het bekende vernis Martin gelakt.
.Bronvermelding    |    Top


Fare à main

(Fr.) Lorgnet op lang, soms fraai bewerkt handvat. Stamt uit de tweede helft van de 19de eeuw.Typisch modeaccessoire voor dames.
.Bronvermelding    |    Top


Friese volkskunst

Friesland is ongetwijfeld een van de Ned. provincies, waar in vroeger eeuwen de volkskunst het rijkst bloeide. Nagenoeg alle materialen werden gebruikt. Als belangrijkste voorbeelden noemen we het houtsnijwerk (kerfsnede), de beschilderde grote en kleine meubelen (Hindeloopen), borduurwerk, zoals dit voorkomt op lettermerklappen en op kleding. Allerlei kleinkunst, zoals gesneden messcheden, breischeden, eetgerei, pijpenpeuters enz. uit been, hoorn, ivoor, leer, hout en schildpad. Daarnaast zijn ook van belang het kinderspeelgoed, d.m.v. houtblokken gedrukte en vaak ingekleurde volksprenten, het majolica-aardewerk, sieraden en het fraaie zilverwerk. Dikwijls is het moeilijk een onderscheid te maken tussen de volks- en de ambachtskunst.
.Bronvermelding    |    Top


Galanterieën

(Fr.) Oorspronkelijke verzamelnaam voor snuisterijen, zoals reukflesjes, snuifdozen, suikerschaaltjes enz. gemaakt in de vorm van vruchten, dieren of mensen. De mode ontstond, wat porselein betreft, in Meissen (J.J. Kändler).
.Bronvermelding    |    Top


Galvanoplastiek

Kopie van munten en penningen of in het algemeen van metalen voorwerpen, ook wel elektrotypen genoemd. Galvano’s zijn te herkennen doordat zij uit twee helften zijn samengesteld, lichter zijn dan de originelen en een doffe klank hebben; meestal zijn zij ook door een ingestempelde letter of jaartal gemerkt.
.Bronvermelding    |    Top


Gaper

Uithangteken in de vorm van een menselijk hoofd, meestal met uitgestoken tong, dat speciaal door drogisten en apothekers gebruikt werd. Opvallend is het grote aantal Morianen, met oosterse tulband als hoofdbedekking, die men onder de gapers aantreft.
.Bronvermelding    |    Top


Gaze de Bruxelles

(Fr.) Naaldkant waarvan het mazenfond werd gemaakt van een fijnere draad dan het ornament.
.Bronvermelding    |    Top


Gelakt metaal

Zie Tôle peinte.
. Top


Gesp

De gesp behoort zowel tot de vrouwen- als tot de mannenkleding en dient niet alleen als ceintuur, maar ook als versiering van schoenen en hoeden. Van de 17de eeuw tot de Revolutie treedt de schoengesp op de voorgrond; in het Régence en Lodewijk XV-tijdperk vooral als een sierlijk voorwerp. In de Lodewijk XVI-periode was de rechthoekige of ovale vorm in de mode. Stalen gespen met geciseleerde parellijsten dateren ook uit deze tijd en herleven weer onder Louis Philippe, maar zijn dan hoog en smal. Tegen het einde van de 19de eeuw was de gesp aan de ceintuur een onmisbaar onderdeel van dameskleding. In de boerendracht komt de gesp ook veel voor.
.Bronvermelding    |    Top


Gesso

(It., lett. gips) Mengsel van lijm en kalk, dat als grond wordt gebruikt voor schilderijen, en dat als plamuur op snijwerk wordt aangebracht ter bevestiging van bladgoud.
.Bronvermelding    |    Top


Getijdenboek

Verzameling van op bepaalde uren (getijden) te verrichten gebeden, veelal aan officieel liturgische gebedenboeken ontleend, vaak vermeerderd met niet-liturgische gebeden, en voor leken bestemd. In het Latijn horae geheten. In het algemeen verlucht met miniaturen, die hoofdzakelijk de voornaamste gebeurtenissen uit het leven van Moeder Gods weergeven. Uiteraard zijn er veel verschillen in opbouw en samenstelling. In getal overtreffen de getijdenboeken ver alle andere verluchte codices, terwijl er talrijke zijn, die een mondiale bekendheid genieten vanwege de rijkdom en de schoonheid van de uitvoering. Tot de beroemdste behoren die van de hertogen van Berry, de Grandes heures de Rohan, die van René d’Anjou en die van Anne de Bretagne.
.Bronvermelding    |    Top


Geuzenpenningen

Zijn gemaakt ter herdenking van het aanbieden van het smeekschrift in 1566. Zij zijn ovaal; voorzijde: borstbeeld van Philips II; keerzijde: ineengeslagen handen en bedelzak. Vaak zijn zij verder versierd met twee kalebasjes en bedelnapje. Zijn veel nagemaakt.
.Bronvermelding    |    Top


Gildenpenningen

Zijn uitgegeven door gilden en andere corporaties, buurtverenigingen enz. Zij dienen als legitimatiebewijs ed. Ook de gildenschilden worden tot de gildenpenningen gerekend, evenals bodetekens of lijkkleedversierselen van een gilde, die vaak zeer kostbaar en fraai zijn.
.Bronvermelding    |    Top


Girandole

(Fr., afgel. v. It. girandola = zonnetje bij vuurwerk) Kandelaar met verschillende armen: vaak worden aan de kandelaar pendeloques (kristallen hangertjes) toegevoegd.
.Bronvermelding    |    Top


Gobelins

Wandkleden geweven in een ribtechniek waarbij de dikkere kettingdraad volkomen wordt bedekt door de inslagdraden van gekleurde wol en zijde. De ontwerptekening (karton) wordt op ware grootte overgebracht van een kleiner origineel (petit patron). Bij het weven worden de contouren van het karton zo nauwkeurig mogelijk gevolgd, maar het vullen van de ruimte tussen de contouren geschiedt in zekere mate naar eigen inzicht, zodat tussen de tintverhoudingen van karton en uitvoering soms belangrijke verschillen kunnen bestaan. De kartons vormen het basismateriaal van de manufactuur; zij worden gebruikt voor het maken van replieken (herhaling van het volledige procédé, wat iets anders is dan een getrouwe kopie). Niet zelden werd op deze wijze zelfs nog na enkele eeuwen een repliek gemaakt, waarbij echter wel de tekening van de bordure (rand) werd aangepast bij de dan heersende stijl. Het weven geschiedde van oudsher op de haute-lissestoel (verticaal weefgetouw), die echter het nadeel had dat de wever met de ene hand de bâtons voor het scheiden van de even en de oneven draden moest bedienen, terwijl hij met de andere de weefspoelen hanteerde. De in de 15de eeuw in Brussel ontwikkelde basse-lissestoel (horizontaal weef getouw) bood het voordeel dat op dit toestel de ketting werd geopend d.m.v. pedalen, zodat de wever beide handen vrij had voor het weven. De haute-lissestoel raakte dan ook spoedig in onbruik, behalve bij de beroemde Manufacture des Gobelins, staatsmanufactuur van Frankrijk, waar men tot eind 18de eeuw de haute-lissestoel in ere hield. Van de middeleeuwse wandtapijten tot aan de 15de eeuw is slechts sporadisch iets bewaard gebleven, ofschoon zowel Frankrijk als Duitsland in die tijd bloeiende weverijen hebben gekend. In de 15de eeuw waren het vooral de Bourgondische vorsten onder wiens beschermheerschap de wandtapijtkunst tot grote bloei kwam, waarbij echter het zwaartepunt kwam te liggen in de Zuidelijke Nederlanden. De faam van het centrum Arras was zo groot dat het It. ‘arazzo’ en het Eng. ‘arras’ in deze landen de gangbare termen zijn geworden voor het begrip wandtapijt. In de 16de eeuw waren Brussel en Antwerpen belangrijke wandtapijtcentra, terwijl in Frankrijk plaatsen als Parijs, Amiens, Nancy en Reims, in Italië Florence naar voren kwamen, veelal onder de inspirerende leiding van Vlaamse meesterwevers. Ook in de 17de eeuw was de Vlaamse invloed nog goed merkbaar. Meesters als Rubens en Teniers creëerden tapijtseries die nog in de 18de eeuw tot het vaste repertoire behoorden van de grote manufacturen. Onder Lodewijk XIV ontstonden de koninklijke manufacturen in Parijs, Beauvais en Aubusson. De ontwerpen waren afkomstig van de grootste kunstenaars; in deze tijd werd echter een nauwkeurige uitwerking van het geschilderde voorbeeld wel steeds meer verlangd, waardoor de tapijten meer en meer het karakter krijgen van geweven schilderijen. Als onderwerp konden zowel religieuze als mythologische en allegorische thema’s worden gekozen, terwijl naast de verdures en de groteskentapijten ook de al genoemde Rubens- en Tenierstapijten tot de vaste genres behoorden. Ook in de 18de eeuw werd het zo nauwkeurig mogelijk kopiëren van het ontwerp tot hoogste doel verheven. Belangrijke invloed ging uit van de ontwerpen van Boucher, Oudry en Coypel, terwijl nieuwe genres zoals chinoiserieën en turquerieën en de fêtes galantes van Watteau hun intrede deden. Ook arcadische landschappen en scènes met herders en herderinnetjes genoten een grote populariteit. Het grote wandtapijt krijgt in de tweede helft van de eeuw een sterke concurrent in de papieren behangsels; met de productie van stoelbekledingen en vloerkleden weten de weverijen echter dit verlies goed te maken. Onder het 18de eeuwse classicisme worden de ontwerpen stijf en levenloos; vooral mythologische en allegorische onderwerpen in de trant van de schilder David komen dan in trek. In de 19de eeuw wordt, naar de aard van de tijd, nog slechts gekopieerd naar oude kartons.
.Bronvermelding    |    Top


Goudse pijpen

Uitgeweken Engelsen vestigden in 1617 de eerste pijpmakerijen in Gouda. Spoedig vonden in deze stad ook Hollanders een bestaan in dit bedrijf. De benodigde witgebrande klei (pijpaarde) werd steeds van elders aangevoerd. Door afdrukken in koperen vormen kregen de pijpen de gewenste gedaante. De pijpmakers lieten hun producten bakken in de ovens van pottenbakkers ter plaatse. Wegens schaarste aan tabak waren de eerste pijpenkoppen zeer klein. Al snel werden de pijpen sierlijker van vorm en de koppen groter. Fraai zijn de pijpen met reliëfversiering (o.a. bruiloftspijpen). Bekende pijpenfabrieken zijn ‘Zenith’ te Gouda, opgericht in 1749 en de fabriek van de firma Goedewagen uit 1779.
.Bronvermelding    |    Top


Graadboog of graadstok

Zie Jacobsstaf.
. Top


Haardstenen

Ongeglazuurde stenen blokjes van roodbakkende klei, die in de schouwmuur werden gemetseld. Zij zijn als voorlopers te beschouwen van de ijzeren haardplaat, en waren vooral in de Zuidelijke Nederlanden nog lang in gebruik. De reliëfversiering werd met een stempel in de ongebakken klei aangebracht en vertoont meestal heraldische figuren; staande leeuwen, bijbelse taferelen en plantaardige motieven komen voor.
.Bronvermelding    |    Top


Han

(Chin.) Rituele jade in de vorm van een cicade; wordt in de mond van overledenen gelegd.
.Bronvermelding    |    Top


Haniwa

(Jap., lett. kleiring) Grafgiften die in een kring om het graf werden geplaatst, ze bestaan uit ongeglazuurde cilinders van rood aardewerk waarop figuurtjes waren geplaatst van hetzelfde materiaal. De voorstellingen omvatten mensen, dieren, huizen enz. Zoals in China de ming ch’i, kwam in Japan de haniwa in de plaats voor het gebruik om een hooggeplaatste overledene in zijn graf te laten vergezellen van zijn bedienden en lievelingsdieren. Deze transformatie vond plaats in het jaar 3 n.C.
.Bronvermelding    |    Top


Herdersuurwerk

Euphemistische benaming voor een cilindervormig zakzonnewijzertje. Hierbij valt de schaduw van een uitklapbaar staafje of mesje langs de verticaal gehouden cilinder die is voorzien van een schaalverdeling die afhankelijk is van de datum. Talrijk op het eind van de 16de eeuw; moderne kopieën zijn in omloop.
.Bronvermelding    |    Top


Hinterglasmalerei

Zie Achterglasschildering.
. Top


Hodometer

Zie Pedometer.
. Top


Hollandse kant

Vlaamse kloskant uit de 17de en 18de eeuw met bijzonder dicht fond, speciaal gemaakt voor de Hollandse markt.
.Bronvermelding    |    Top


Hu

(Chin.) Rituele jade in de vorm van een tijger; geldt in China als een symbool van het Westen.
.Bronvermelding    |    Top


Huang

(Chin), archaïsche jade-vorm, waarschijnlijk bestemd voor bepaalde rituelen. Lijkt op pi, maar heeft een rond gat met een doorsnede die zo groot is als de helft van het voorwerp.
.Bronvermelding    |    Top


Huwelijksprent

Gegraveerd of geëtst blad met toepasselijke tekst (meestal in dichtvorm) en allegorische afbeelding. De huwelijksprent behoort tot het genre van de gelegenheidsgrafiek en was uitsluitend, met name in de 17de en 18de eeuw, bij de hogere standen in gebruik.
.Bronvermelding    |    Top


Huwelijkswaaier

Waaier uit de 18de eeuw, versierd met allegorieën die het huwelijk betreffen, soms ook met een portret van het bruidspaar. Werd door de bruidegom aan de bruid geschonken. Kostbare exemplaren hadden een chagrijnleren foedraal; minder kostbare uitvoeringen werden aan belangrijke genodigden geschonken.
.Bronvermelding    |    Top

Diverse artikelen alfabetisch gedeelte


A - B - C - D - E - F - G - H - I - J - K - L - M - N - O - P - Q - R - S - T - U - V - W - X - Y - Z


. Top

 

 

Visie | Disclaimer | Bronvermelding | Contact | ©2006-2010 Antiek-Encyclopedie.nl