|
|
U bevindt zich hier: Home > Artikelindex > Tin > Tin A t/m K
Antimonium
Chemisch element dat gebruikt wordt als hardingsmateriaal bij een aantal legeringen zoals tin.
.
| 
Apostelteller of Auferstehungsteller
(Du.) Bord van edeltin met op de rand de twaalf apostelen afgebeeld, in het midden de opstanding van Christus. Stamt uit de 16de eeuw. In de 17de eeuw werden volgens dit schema diverse andere thema’s behandeld, zoals bij de Kurfürsten- en Kaiserteller.
. |
Balusterkan
Tinnen drinkkan, die vooral in het noordoosten van Duitsland gedurende de 15de en 16de eeuw in gebruik was. De romp is meestal glad en heeft een slanke balustervorm, brede standring en een licht gewelfd deksel. Kenmerkend is een reliëfversiering aan het oor.
. |
Bismut
Bros, lichtgrijs metaal dat soms aan tin werd toegevoegd om de hardheid te verhogen.
. |
Bloktin
Zie Engels tin.
.
Britannia metal
Zie Siertin.
.
Bulge
(Du., zak, ransel) Typisch Zwitserse schenkkan op rechthoekige bodem met een
slanke, korte, cilindrische hals en ronde schouders, die aan weerszijden een oog hebben voor bevestiging van het hengsel. Stamt uit eind 15de eeuw en werd vooral op raadhuizen gebruikt. De brede zijden vertonen vaak een gegraveerd gemeentewapen of embleem.
. |
Cimaise of cymaise
(Fr., v. Gr. kymation) Fr-Belg. variant van de stadskan, voorzien van een tweetal hengsels; het ene is beweegbaar en draagt het volle gewicht; het andere zit aan de kan vast en is een hulpgreep bij het schenken. Evenals bij de stadskan is de knop op het deksel doorgaans uitgevoerd als een zeer gecompliceerd bekronend ornament. De cymaise stamt uit de 14de eeuw en blijft tot in de 17de eeuw in de mode.
. |
Cri de l’étain
(Fr., lett. tinkreet) Methode om vast te stellen of men te maken heeft met zuiver tin, althans met tin van een goed gehalte. Hierbij wordt het tin heen en weer gebogen, waarbij het een knarsend geluid maakt, veroorzaakt door wrijving in de kristalstructuur. De methode wordt om begrijpelijke redenen niet aanbevolen voor veelvuldige toepassing.
. |
Dobbelier
(Oudned.) Middelgrote, diepe schotel met umbo in de bodem, 14de -17de eeuw.
. |
Duimrust of klauw
Klein ornament, bevestigd aan het scharnier van het deksel van een drink- of schenkkan, boven het handvat, dat dient als hefboom om het deksel te openen. Meestal is de vorm van de duimrust van belang bij de bepaling van de ouderdom of herkomst van een schenk- of drinkkan. De verscheidenheid aan vormen is echter zeer groot.
. |
Edeltin
(v. Du. Edelzinn) Rijk versierd tinnen vaatwerk dat uitsluitend bedoeld was als pronkstuk. Vooral in Duitsland veel verzameld; er ontstonden tal van standaardvormen, zoals bijv. Kaiser-, Kurfürsten-, Apostel- en Gustav Adolfteller. Tal van kunstenaars fabriceerden modellen voor sierborden en pronkbekers die nog lang na hun dood in omloop waren, onder hen de Fransman François Briot en de Duitsers Kaspar Enderlein, Nikolaus Horchheimer, Albert Preissensin, Peter Flötner en Isaak Faust. Centra voor edeltinfabricage waren Neurenberg en Straatsburg.
. |
Engelmerk
Kwaliteitsmerk voor tin van het beste gehalte, zogenaamd fijn tin of bloktin. Het bestaat uit een stempel met een staande, vliegende of knielende engel met in de hand een palmtak of bazuin. Komt soms ook voor in combinatie met het roosmerk en in het zgn. viermerk, dat in Nederland in de 18de eeuw werd aangebracht ter aanduiding van tin van de beste kwaliteit.
. |
Engelstin, fijn tin of bloktin
Benamingen voor tin van de beste kwaliteit, geheel zonder lood en met een klein percentage koper of antimoon om het tin harder te maken. Deze samenstelling werd in 1348 door het Londense tinnegietersgilde vastgesteld, vandaar de naam Engels tin. Dit tin werd voorzien van het engelmerk, in de Nederlanden vanaf begin 17de eeuw.
. |
Flapkan
Grote drinkkan met klapdeksel waarvan de hoogte ongeveer overeenkomt met de breedte.
. |
Flötnerplaketten
(Du.) Reliëfplaquettes naar ontwerp van de veelzijdige kunstenaar Peter Flötner die vaak voorkomen op Duits edeltin uit de renaissance.
. |
Fijn tin
Zie Engels tin
.
Gehaltemerken
Werden door de tingieter zelf ingeslagen en voorzien van zijn initialen. Omdat voor elke stad de voorschriften verschillend waren werd ook het stadsteken aangebracht. Om te bewijzen dat de stedelijke keuren waren nageleefd, werden verschillende merktekens gebruikt, zie Engelmerk, Keurtin, Roosmerk, Viermerk.
. |
Gildenbeker
Beker, flapkan of drinkkan - als zodanig herkenbaar door de inscripties - waarmee op gildenbijeenkomsten werd omgedronken (op de rij af gedronken).
. |
Gildenbokaal
(Du. Willkomm) Zeer grote bokaal waarmee bij promoties de nieuwe gezel of gildenbroeder werd toegedronken. Op de wand zijn de gildenemblemen afgebeeld, meestal vergezeld van inscripties. Verdere versieringen kunnen bestaan uit oogjes waarin herinneringsschildjes konden worden gestoken of uit een toepasselijk figuurtje als bekroning van het deksel. Stamt uit midden 16de eeuw.
. |
Glockenkanne
(Du.) Tinnen Zwitserse wijnkan uit de 15de eeuw. De romp heeft de vorm van een klok; het platte deksel is voorzien van een draagring en grijpt met een bajonetsluiting in de rand van de kan. De korte, rechte tuit is hoog aangezet en wordt afgedekt door een scharnierend klepje. De kan werd gebruikt om wijn te halen en kwam ook in Frankrijk en Duitsland veel voor. Werd vervaardigd tot in begin 19de eeuw.
. |
Gustaf Adolf-Teller
Zie Kurfürstenteller.
.
Half werck
Half-werck bevatte ongeveer 50% lood en was bestemd voor het maken van producten die niet bij consumptie werden geruikt: kandelaars, nachtspiegels en speelgoed.
. |
Hamermerk
Merk in de vorm van een hamertje voor de beste kwaliteit tin, met een loodpercentage van 2,5 tot 4, in gebruik in de 15de en 16de eeuw in Frankrijk en Nederland. Dikwijls staat boven de hamer een kroon met de initialen van de gieter. In het midden van de 16de eeuw werd het hamermerk geleidelijk vervangen door het roosmerk, maar in het Zuiden bleef het nog tot de 18de eeuw in gebruik.
. |
Hanzekan
Noordduitse tinnen kan uit de 14de en 15de eeuw met brede voet, bolvormige, naar boven toe smaller wordende romp, en een licht gebold deksel. Het handvat is groot, laag aangezet en driehoekig van doorsnede, dikwijls met een versiering in reliëf van ranken of jachtmotieven. Bij vroege typen is de duimrust brilvormig, later treft men doorgaans een paar eikels aan. De wand van de kan is onversierd. In de bodem of aan de binnenkant van het deksel is dikwijls een medaillon aangebracht met een bijbelse of religieuze voorstelling. De kannen komen ook voor in Scandinavië en in de gebieden langs de Oostzee en ten Oosten van de Noordzee.
. |
Holzstockmanier
(Du., v. Holzstock, blok voor houtsnede of houtgravure) Een techniek voor versiering van tin, die enigszins doet denken aan met de guts in hout gestoken en uitgegronde figuren. De techniek berust op een gietprocédé waarbij gebruik wordt gemaakt van mallen uit steen, messing, koper of ijzer, met in vlakreliëf ingeëtste contouren. De techniek werd ontwikkeld door de Neurenberger tingieter Nikolaus Horchheimer en werd in Neurenberg toegepast sinds ca. 1560.
. |
Huwelijksbord
Tinnen bord ter herinnering aan een huwelijk en daarom voorzien van de datum en de namen of initialen van het bruidspaar, meestal in paren gemaakt. Stamt uit de 16de eeuw; dikwijls versierd met vogel of bloem (tulp) in stippelgravure.
. |
Jan Steen-kan
Benaming voor een Nederlandse, 17de eeuwse tinnen wijnkan, met schuin ingeplante, rechte schenktuit (afgesloten door een klepje), laaggewelfde buik en hoge hals met verbrede mond, scharnierend deksel en gebogen handvat. De schilder Jan Steen heeft dit type kan herhaaldelijk op zijn schilderijen afgebeeld, waaraan het zijn naam ontleent. De rechthoekige tuit is, in tegenstelling tot de Stegkanne, niet met een verbindingsstang met de romp verbonden.
. |
Kaiserteller
Zie Kurfürstenteller.
.
Kannetin
Zie Keurtin.
.
Kardinaalsbord
Tinnen bord of schotel in de vorm van een omgekeerde kardinaalshoed, met brede rechte boord, die vlak of enigszins schuin is aangebracht; het plat loopt meestal op naar het midden. Gedurende de 16de – 17de eeuw in gebruik.
. |
Keulse kan
Benaming voor een tinnen schenkkan uit de 16de tot de 18de eeuw, met balustervormige romp en lange, slanke hals met een brede schenkrand en plat deksel. De kan staat op een cilindervormige voet met platte standring.
. |
Keurtin, kannetin of onfijn tin
Tin met een hoog percentage lood, dat van 8 tot 35 procent varieerde en met het stadswapen en de letter K (keurtin) werd gemerkt. Daarnaast kende men het kleine keurtin dat een nog grotere hoeveelheid lood bevatte en met het stadswapen en de letters K K (klein keur) werd gemerkt. Hiervan werden slechts goedkope gebruiksvoorwerpen gemaakt. (Het Amsterdamse fijne tin mocht in de 17de eeuw volgens een voorschrift van 1688 niet meer dan 8 delen lood op 92 delen tin bevatten.)
. |
Krönungsteller
Zie Kurfürstenteller.
.
Kurftürstenteller
(Du.) Kleine borden in edeltin, die sinds de 17de eeuw vooral in Neurenberg werden vervaardigd. De naam is ontleend aan de randversiering, bestaande uit reliëfportretten van de Duitse keurvorsten. De oudste modellen zijn voorzien van zeven medaillons, waaronder één met een afbeelding van de regerende keizer, en in het plat de verrijzenis van Christus. Bij latere typen, meestal ontworpen naar aanleiding van de kroning van Ferdinand III in 1637, is het plat versierd met een portret van de keizer (soms te paard), waaraan deze borden de benaming Kaiserteller of ook KrönungstelIer ontlenen. Daarnaast komen in dezelfde periode tinnen borden voor met portret van de Turkse keizer en randversiering van portretten van zes Europese koningen, en tenslotte de zgn. Gustav Adolf-Teller met portret van de Zweedse koning Gustaaf Adolf en randversiering van portretten van zes met hem verwante of bevriende vorsten. De vorm gaat terug op de 16de eeuwse Apostelteller; de borden werden tot ver in de 18de eeuw gegoten.
. |
Tin alfabetisch gedeelte
A - B - C - D - E - F - G - H - I - J - K - L - M - N - O - P - Q - R - S - T - U - V - W - X - Y - Z
.