|
|
U bevindt zich hier: Home > Artikelindex > Brons-koper-ijzer > Brons-koper-ijzer A t/m K
Aiguière
Waterkan van hoog model, die rust op een voet en is voorzien van een tuit en een handvat, soms van een deksel. De aiguières werden gemaakt van tin, koper of zilver en zijn soms geëmailleerd. Ze dienden om de handen te wassen en stonden tijdens feestmalen op het buffet of op het dressoir.
. 
Altaarluchter
Tijdens de liturgische diensten staan op het altaar van de R.K. kerken, rechts en links van het altaarkruis, één, twee of drie altaarluchters, elk met één brandende kaars. In de middeleeuwen waren deze van zilver, brons, koper en zelden van tin. Later gebruikte men ook wel hout of ijzer.
.
Animaliers, les
19de Eeuwse school van Fr. beeldhouwers, die zich toelegden op het maken van diersculpturen in brons. De bekendste onder hen waren: Antoine Louis Barye, Auguste Nicolas Cain, Emmanuel Frémiet en Pierre Jules Mène.
.
|
Apostellepels
Lepels met ronde schep, ronde of ruitvormige steel met het beeldje van een apostel, vergezeld van een attribuut. Zij werden afzonderlijk of in een reeks van dertien verkocht, waarbij dan één lepel met de afbeelding van Christus. Bij deze laatste is soms het christusmonogram gegraveerd in de schep. Deze lepels van tin, koper of zilver, werden door peetouders aan hun petekind geschonken.
. |
Apostelluchter of -kandelaar
Metalen wandluchters al dan niet gedecoreerd met afbeeldingen van de apostelen; zij houden verband met de twaalf geschilderde wijkruisen in de kerk en worden gebrand op de wijdingsdag en op de jaarlijkse herdenking van de wijding.
. |
Aquamanile
(v. Lat. aqua = water en manus = hand) Sinds de vroege middeleeuwen de benaming voor een waterbekken in dinanderie (messing of brons) waarin de handen
werden gewassen. Oorspronkelijk was de aquamanile een kerkelijk voorwerp dat werd gebruikt tijdens de mis. Na 1100 verliest de term zijn kerkelijke betekenis; de aquamanile is dan een kan met (dubbele) schenktuit die bij de maaltijd dienst deed om de handen schoon te spoelen. De kan kan allerlei fantastische vormen vertonen, bijv. leeuw, hert of paard (meestal met ruiter), of fabeldieren zoals eenhoorns en griffioenen. Als hengsel dient een slangachtig monster dat van achteren naar de kop van de aquamanile gebogen is. Ten slotte komen ook aquamanilen voor in de vorm van mensenbustes of koppen. Er zijn talloze valse aquamanilen in omloop.
. |
Athénienne
1. Schaal op - meestal metalen - voet of voeten, die gebruikt werd als cassolet (reukvat) of als bloembak. Tijdens Louis XVI en empire in gebruik.
2. Kandelaar, gevormd door een urn, rustend op een klassieke drievoet. In 1773 het eerst ontworpen door J. H. Eberts.
. |
Beddenpan
Ronde ijzeren, naar boven uitlopende bak met scharnierend, overvallend, meestal versierd koperen deksel. Aan de kant van het scharnier een ijzeren of gedraaid houten steel. Op het deksel vaak drijfwerk of ajourbewerking. Diende ter voorverwarming van het bed en stamt uit de 16de eeuw.
. |
Blaker
Lage, gedrongen kandelaar met brede, platte voet en soms van een oor, staart of handvat voorzien; diende bij een kort bezoek aan een duistere kamer of kast als lichtbron. De schaalvormige voet dient zowel als vetvanger als ter bewaring van de snuiter en domper. De blaker kreeg een plaats op de toilettafel en komt algemeen in gebruik vanaf de 18de eeuw. De hoofdvorm is sinds de 15de eeuw ongewijzigd gebleven.
. |
Bobèche
(Fr.) Platte kraag op kandelaar om het kaarsvet op te vangen.
. |
Brasero
(Sp.) Vuurpot, bekken met gloeiende kolen.
. |
Bronze doré
(Fr., Eng. ormolu) Verguld bronzen meubelbeslag in de 18de eeuw; in algemene zin alle voorwerpen en monturen uit brons, verguld volgens een procédé waarbij zij werden bestreken met een mengsel van goudpoeder en kwik en vervolgens verhit (doré au feu). De mode van ormolu-monturen bereikte tegen het eind van de 18de eeuw een hoogtepunt.
.
Casserole
(Fr.) Diepe bronzen kom met vrij brede steel, vaak als één geheel gegoten; soms is de steel met een enkel ornament versierd. Uit de firmastempels blijkt dat de casseroles in de 1ste en het begin van de 2de eeuw in Campanië zijn gemaakt; later zijn zij in de provincies (vooral in Lyon) nagemaakt. Er komen ook kommen in zilver voor. De kom diende vermoedelijk om aan tafel wijn met water te mengen.
. |
Chenets
(Fr.) Haardijzers.
. |
Chêng
(Chin.) Bronzen bel uit de Shang- en vroege Chou-dynastie (resp. 1766-1122 v. C. en 1122-255 v. C.). De vorm is ongeveer gelijk aan de chung (in doorsnede ovaal, met wijde opening), maar zonder noppendecoratie. De chêng is voorzien van een kort, hol handvat om de bel aan een houten staaf te hangen, met de opening naar boven.
. |
Chia
Vroeg-Chinees ritueel bronzen vaatwerk uit de Shang-dynastie (ca. 1500-1050 v.C.). De vorm is die van een wijnbokaal op drie wijd uitstaande poten, met handvat en een deksel dat met twee pilaren aan de rand is bevestigd.
. |
Chih
(Chin) Wijnkelk op ronde voet met in S-vorm gebogen zijkanten. Zeer oud, ritueel bronzen gebruiksvoorwerp uit de Shang- en vroege Chou-dynastie.
. |
Chinees brons
Een afzonderlijke, bijzonder opvallende groep bronzen die met een vleugje mystiek is omhangen vormt het vroege Chinese brons. De stukken die in omloop zijn, zijn doorgaans van archeologische oorsprong. De eerste dateerbare archeologische vondsten werden gedaan in de buurt van An-Yang, de laatste hoofdstad van de Shang-dynastie (ca. 1523-1028 v.C.). Uit deze vondsten blijkt dat de oude Chinezen toen al de cire perdure-techniek volledig beheersten en in staat waren voorwerpen met bewerkelijke versieringsmotieven te gieten. Het gevonden rituele vaatwerk en de dierplastieken uit deze en de daaropvolgende Chou-dynastie zijn van een verbluffende schoonheid. De kennis van deze vroege bronzen is echter nog in een beginstadium. Vanaf de invoering van het boeddhisme in 67 n.C. beschikt men over meer geschreven bronnen zodat de kennis op deze wijze enigszins kan worden aangevuld. Door alle eeuwen heen zijn de Chinezen zeer bekwame en kunstzinnige bronsgieters gebleven, waarbij opvallend is dat de oude vormen en zelfs decoraties veelal gehandhaafd bleven.
. |
Chou-bronzen
Bronzen vaten tijdens de Chou-periode ontstaan. De midden-Chou stijl (900-600 v.C.) was de eerste echte Chou-stijl, die als zodanig een eigen fysionomie vertoonde. Gaandeweg verdwenen de oude typen en kwamen er nieuwe voor in de plaats. Ook het geometrische decor raakte uit de mode, om plaats te maken voor geschubde banden en andere minder verfijnde versieringsmotieven. Behalve bronzen rituele vaten kwamen technisch zeer hoogstaande voorwerpen van toegepaste kunst voor. De vormen van het rituele vaatwerk werden langzamerhand plomper, de versiering bestond uit een uit brede banden gevlochten ornament.
.
Chüeh
Vroeg Chin. ritueel bronzen vaatwerk, stammend uit de tijd van de Shang-dynastie en de eerste Chou-dynastieën (1500-500 v.C.). De chüeh is een soort wijnbokaal op drie naar onderen spits toelopende poten en is meestal versierd met een rundermasker. De bovenrand wijkt naar links en rechts breed uit; aan de ene kant in een tuit, aan de zijkant bevindt zich een handvat. Op de plaats waar de tuit in de buik overgaat zijn twee stijlen aangebracht, bekroond met knoppen.
. |
Chung
Chin. bronzen bel zonder klepel. De met noppen versierde bel loopt naar onderen breed uit, de bovenkant is plat. De beugel waar de bel mee werd opgehangen bestaat vaak uit twee tegenover elkaar staande dierfiguren.
. |
Cire perdure
Bij de cire-perdure techniek werkt men met een vuurvaste kern, waarop met was de vorm van het uiteindelijk voorwerp wordt geboetseerd. Zodra de was is gehard, steekt men metalen pinnen in het boetseerwerk. Daarna wordt het werkstuk met leem overtrokken. Na droging maakt men in de leemlaag kanalen, die zullen dienen als uitlaat voor de gesmolten was en lucht. In het gietkanaal wordt vloeibaar brons gegoten. De waslaag smelt en stroomt door de afvoerkanalen weg. Het brons neemt de plaats van de was in. Na afkoeling wordt zowel de leemmantel als de kern weggebroken en komt het werkstuk vrij.
.
Ciseleren
Het met een steekbeitel verscherpen van aangebrachte versieringen.
. |
Dinanderie
Veel oud messing wordt aangeduid als dinanderie, genoemd naar Dinant, dat al in de Romeinse tijd een bloeiende messingindustrie had.
. |
Drakenbloed
Donkerrood, harsachtig sap van de vruchten van palmbomen (Oost Azië).
De stof is oplosbaar in alcohol; het op die manier verkregen vernis werd gebruikt voor metalen. Drakenbloed is niet zeer lichtvast.
. |
Fang i
(Chin.) Ritueel, rijk gedecoreerd bronzen vat uit de late Shang-periode. Diende wellicht als wijnvat. De Fang i lijkt op een huisje met een deksel in de vorm van een dak, terwijl de knop van het deksel ook de vorm van een dak heeft.
. |
Geldkist
IJzeren koffer, versterkt met metalen en met grote, bolkoppige nagels geklonken banden. Het slot beslaat de hele binnenkant van het deksel en is vaak van een zeer gecompliceerde constructie. Het meubel diende als kluis en stamt uit de late middeleeuwen. Gilden- en kerkkisten zijn dikwijls beschilderd met symbolen en attributen.
. |
Gemellion
(Lat. gemelli = tweeling) Geëmailleerd koperen of bronzen schotel, meestal in tweevoud gemaakt, soms ook wel in elkaar passend, in de middeleeuwen gebruikt als waterbekken.
. |
Gendi
(Maleis, ook kendi of kundi) Schenkkan die in geheel Zuidoost-Azië en in het Midden-Oosten voorkwam, aanvankelijk van brons of aardewerk en in China sinds de 14de eeuw ook van porselein. De gendi is een bolvormige fles met lange of korte hals en een korte schenktuit die op een halve bol op de schouder is aangebracht. Er komen ook modellen voor in de vorm van o.a. een olifant, een eend of een vis.
. |
Gong
Bekend slaginstrument dat bestaat uit een hangend metalen bekken met opstaande rand. Komt in heel Azië voor als signaalinstrument met dezelfde liturgische functie als de Europese kerkklok. In Indonesië komt de gong voor als muziekinstrument, en is daar voorzien van een slagknobbel. In Europa werd de gong in de 19de eeuw populair om in huis tot de maaltijd op te roepen.
. |
Grape
Kookpot op drie pootjes, ontwikkeld uit de kogelpot. Naast de typen in aardewerk komt de pot ook voor in gegoten brons of ijzer; deze potten zijn voorzien van een hengsel.
. |
Haal of heugel
Verstelbaar gereedschap waarmee men in zekere mate de temperatuur kon regelen van potten boven het open haardvuur. De haal bestaat uit twee onderdelen:
een staaf met een haak aan de bovenkant om aan de haalboom op te hangen, en de eigenlijke heugel of tandheugel, een getand blad dat naar onderen eveneens eindigt in een haak om de kookpot aan te hangen. Aan de staaf is een scharnierende beugel geklonken, waarin de hengel met een van de tanden kan worden vastgehaakt; een tweede beugel aan de onderkant van de staaf vormt de vaste verbinding tussen beide elementen.
. |
Haardplaat
Plaat tegen de achterwand van een open stookplaats vanaf eind 15de eeuw in gebruik ter bescherming van het metselwerk
.
Haardijzers of vuurbokken
(Fr. chenets of chiens de feu, Eng. andirons of fire dogs, Du. Feuerhund) Haardgereedschap in stellen van twee, bestaande uit een rechtopstaand voorstuk op twee steunpunten met een lang, horizontaal staartstuk dat aan het eind omlaagknikt, en zo een derde steunpunt vormt. Haardijzers zijn in de regel van smeedijzer; het voorstuk is echter niet zelden van gietijzer of geheel of gedeeltelijk van koper, en dan in een of andere fantasievorm uitgewerkt, bijv. in de gedaante van een leeuw, hondje of schildwacht. Bij haardijzers die bestemd waren voor hoge open haarden, zoals gebruikelijk vóór ca. 1725 (en ook lang daarna onder boerenschouwen en in volkswoningen) waren die voorstukken vaak tamelijk rijzig, met een soms zeer fraai eindornament. Bij de vuurkorven in de lage open haarden uit de 18de eeuw zijn de haardijzers luxueuzer van uitvoering (verguld brons en zelfs zilver komen voor), en vaak geornamenteerd in overeenstemming met de meubelstijlen van die tijd.
. |
Hanzeschotels
Bronzen Romaanse schotels uit de 12de eeuw, die in het gebied van de voormalige Hanze verhandeld werden en die vaak een summiere gravering hebben. Enkele dozijnen van deze Hanzeschotels zijn bewaard gebleven. De plaats van ontstaan wordt in Lotharingen en het Rijngebied vermoed. Zij werden bij de aquamanile gebruikt. De binnenzijde is gegraveerd met bijbelse, allegorische of mythologische voorstellingen, de rand is voorzien van filosofische of moraliserende inscripties.
. |
Hibachi
(Jap.) Brasero voor kamerverwarming. Vaak in fraai smeedwerk uitgevoerd.
. |
Ho
(Chin.) Eivormige bronzen kan op drie of vier poten, voorzien van een deksel, een zijhandvat en een tuit. De kan diende om wijn of water te verwarmen en was in gebruik gedurende de Shang- en Chou-periode.
. |
Hsien
(Chin.) Zeer oude, van brons gemaakte rituele kookpot uit de Shang-, Chou- en Han-perioden; bestaat uit een kom met handvatten en staat op een li-vormige voet (drie spits toelopende poten).
. |
Hu
Groot, bronzen Chinees wijnvat, al dan niet van een deksel voorzien, en in verschillende vormen voorkomend: rond, eivormig of rechthoekig. Van onderen dikbuikig en meestal voorzien van handvatten en een ketting. Het vat was onder de Shang en de Chou in gebruik.
. |
Huai-stijl
Stijl genoemd naar de rivier de Huai, waar een aantal voorwerpen uit de late bronstijd werd gevonden. De benaming wordt gebruikt voor de van 600-200 v.C. in Noord-China heersende stijl die sterk werd beïnvloed door de dierenstijl van de nomaden uit de Ordossteppe, de zgn. Ordos-stijl.
.
I
(Chin.) Zeer oud, bronzen sacraal vaatwerk. De oudste exemplaren dateren uit de 8ste eeuw v.C. De i heeft ongeveer het (sauskom)model van de kuang, maar is veel groter.
. |
Kaarsenkroon
Geelkoperen kroon, die bestaat uit een verticale schacht, van boven van een haak voorzien, die in een van het plafond neerhangende ketting grijpt. Uit de schacht buigen in sierlijke vormen armen af, in de vorm van de letter S. De armen lopen van boven uit in een kandelaar met schotelvormige vetvangers. Van onderen eindigt de schacht veelal in een bol om ten slotte in een knop te eindigen. Soms is midden op de bol een horizontaal gelegen ring bevestigd, waarop de kandelaarsarmen gemonteerd zijn. De kaarsenkroon was in de 17de en 18de eeuw zowel in kerken als in burgerlijke interieurs in gebruik. De oudst bekende vorm is die van een omvangrijke ring, waarop de kandelaars in het rond gemonteerd zijn. Enkele Romaanse kronen zijn bewaard gebleven, zoals bijv. de monumentale kaarsenkroon in de Dom van Aken. In de gotiek verschijnt het type met een krachtige verticale schacht in het midden, die de armen met kandelaars draagt. Sinds het begin van de 17de eeuw komen de fraaie, glanzend gepoetste geelkoperen kaarsenkronen op, waarvan de hoofdvorm voortaan onveranderd blijft. De esthetische indruk wordt bepaald door de sterk geaccentueerde afhangende verticale lijn van de schacht, waaromheen sierlijk gebogen kandelaarsarmen. De Nederlandse kronen werden gedurende de 17de eeuw veel uitgevoerd naar het buitenland.
. |
Kachel
Naast het algemeen gebruikelijke open vuur zijn van oudsher gesloten, ijzeren kachels in gebruik geweest. In de 17de eeuw komen in de Noord. Nederlanden kistvormige gietijzeren exemplaren voor. Vooral in Duitsland werden gemetselde, veelal met tegels bezette (Du. Kachel = tegel) kachels gebruikt. In de 18de eeuw zijn in Frankrijk en Duitsland faience- en terracotta-kachels gemaakt van een slank, soms zuilvormig model, de zgn. kolomkachels.
. |
Knip
Metalen sluiting van een beurs of tas. In de 15de en 16de eeuw meestal van gesmeed ijzer, fijn bewerkt en versierd met gotische motieven. In de renaissance ook van brons en in de 18de en 19de eeuw soms van zilver of goud. Meestal rijk gedecoreerd.
.
Knijpkandelaar
Kandelaar die in de 17de en vroege 18de eeuw in diverse vormen en formaten werd gemaakt en waarin een pit kon worden geklemd. Deze pit werd gedrenkt in talg en pek en gaf een zwak, maar goedkoop licht. Een groter type was bestemd om op de grond te worden geplaatst en bestond uit een verstelbare klem voor de pit, gemonteerd op een ijzeren standaard die op een blok eikenhout was bevestigd. Een kleiner formaat kon op tafel worden gezet. Soms waren de kandelaars ook voorzien van kaarsenhouder.
. |
Ku
(Chin.) Zeer oud bronzen ritueel vaatwerk uit de Shang- en vroege Chou-periode. De ku is een slanke, hoge, trompetvormige beker die aan de onderkant weer enigszins breed uitloopt, met wijde opening.
. |
Kuang
(Chin.) Bronzen ritueel vat uit de Shang-periode, in de vorm van een sauskom.
. |
Kuei
(Chin.) Ritueel bronzen vat met twee handvatten, dikwijls versierd met een dierenkop, op ronde voet en soms met deksel. Komt vanaf de Shang-dynastie voor.
. |
Brons-koper-ijzer alfabetisch gedeelte
A - B - C - D - E - F - G - H - I - J - K - L - M - N - O - P - Q - R - S - T - U - V - W - X - Y - Z
.